polski english français deutsch italiano nederlands

Czy potrafimy jeszcze rozumieć Biblię?


Biblia

Pismo Święte jest najpopularniejszą księgą świata. Od swego powstania w znanej nam formie zostało przełożone na wszystkie języki, powielone w miliardach kopii i rozprowadzone do tyluż potencjalnych czytelników. Niestety, trzeba przyznać rację Romanowi Brandstaetterowi, gdy podkreśla, że liczba sprzedanych egzemplarzy nie jest równa liczbie czytelników.

W wielu domach chrześcijańskich, a zwłaszcza katolickich, można znaleźć zakurzony egzemplarz Biblii, którego nikt nie otwiera. Dlaczego tak się dzieje? Próbując odpowiedzieć na to pytanie, wskażemy wpierw na te przeszkody, z którymi stykają się początkujący czytelnicy Pisma Świętego, a następnie omówimy przeszkody, które utrudniają owocne czytanie czytelnikom wytrwałym. Nie będziemy jednak tego podziału zbyt ściśle wyznaczać. Trudność, z którą ktoś spotka się na samym początku czytania, innemu może utrudniać lekturę na zaawansowanym etapie. Oczywiście, nie będzie to ta sama przeszkoda, lecz lekarstwo potrzebne do jej pokonania prawdopodobnie będzie takie samo. Kiedy młody człowiek z gimnazjum próbuje czytać Biblię, bo wezwał go do tego katecheta lub nauczyciel w szkole, najczęściej szybko się zniechęca. Zapytany, dlaczego odkłada czytanie, odpowiada, że „Biblia ściemnia” (autentyczne!). Nietrudno odgadnąć znaczenie tej uwagi. Dla współczesnego człowieka w ogóle, a człowieka młodego w szczególności, tekst Pisma Świętego jest niezrozumiały. Przyjmijmy, że zaczyna on czytać Biblię po kolei, od pierwszej księgi Biblii, tzn. od Księgi Rodzaju. Od razu spotyka się z dziwnym opisem stworzenia świata. Opis jest dziwny, bo patetyczny, co więcej – nie wytrzymuje zdroworozsądkowej krytyki. Zaraz się okazuje, że wedle opisu stworzenia Bóg najpierw (w trzecim dniu) powołał do istnienia „rośliny zielone” – drzewa i trawy, a dopiero potem (w dniu czwartym) ciała niebieskie, Słońce i Księżyc, aby „oddzielały dzień od nocy” oraz „wyznaczały pory roku, dni i lata” (Rdz 1,11-16). Tymczasem odrobina wiedzy wystarcza, żeby zakwestionować ten opis – wszak bez światła nie jest możliwe zjawisko fotosyntezy, to znaczy tworzenia związków organicznych, o którym uczymy się już w szkole podstawowej. Jakże więc mógł Bóg stworzyć wpierw „rośliny zielone”, a potem źródło światła? Albo przypuśćmy, że ktoś rozpocznie zgłębianie Pisma Świętego od krótkiej Księgi Jonasza i przeczyta, jak to Jonasz przebywał przez trzy dni we wnętrzu ogromnej ryby i wyszedł z tego doświadczenia cały i zdrowy? Czy ta historia może być prawdziwa? – zapyta jak syn Freuda i zniechęcony odłoży Biblię. W Piśmie Świętym mamy wiele fragmentów, które zupełnie nieprzygotowanego czytelnika wprowadzają w niemałe zakłopotanie. Nie zdoła się go rozproszyć bez elementarnej wiedzy na temat powstania tego dzieła. Wychodząc z założenia, że krótkie powtórzenie wiedzącym nie zaszkodzi, przypomnijmy kilka elementarnych informacji, bez których nie da się czytać Biblii ze zrozumieniem. Jak wiemy, chrześcijańska Księga święta składa się z dwóch części: Starego i Nowego Testamentu. Stary Testament obejmuje czterdzieści pięć ksiąg powstałych w kontekście dziejów jednego narodu, mianowicie Izraela, natomiast Nowy Testament zawiera dwadzieścia siedem ksiąg związanych z życiem i nauczaniem Jezusa Chrystusa. Poszczególne księgi Starego i Nowego Testamentu ani nie spadły z nieba, ani nie zostały podyktowane jednemu autorowi. To, co nazywamy Biblią, jest – jak powiedzieliśmy – zbiorem ksiąg, które powstawały stopniowo na przestrzeni dziejów, od drugiego tysiąclecia przed Chrystusem do drugiego wieku po Chrystusie. U podstaw dzisiejszej Biblii znajdują się opowiadania przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie, przechowywane w pamięci, następnie spisane, wielokrotnie przepisywane i pieczołowicie strzeżone przez tysiące lat. Musimy pamiętać, że księgi święte powstały w cywilizacji opartej głównie na przekazie ustnym. Pismo w tamtych czasach nie było powszechnie stosowane – służyło raczej do utrwalenia ustnego przekazu, aniżeli jego zastąpienia. Oczywiście przekaz ustny ma swoje reguły, które jeszcze dziś potrafimy docenić. Nawet dzieci wiedzą, że łatwiej jest zapamiętać wiersz, aniżeli prozę, łatwiej opanować wiersz rymowany niż wiersz biały, łatwiej utrwalić w pamięci fragment ułożony schematycznie, z powtarzającymi się elementami, poetycki, aniżeli pozbawiony takich środków wyrazu. Nie oznacza to, że Biblia od razu powstała w formie poetyckiej. Dziś tylko niektóre fragmenty są poematami w sensie ścisłym. Jednak nieustanne powtarzanie, wielokrotne opowiadanie tych samych historii wpłynęło na ich kształt. Każdy, kto wygłasza kilka razy przygotowane przemówienie wie, że jego ostatnia wersja będzie się trochę różnić od pierwszej. Nieustanne powtarzanie wygładza mowę tak, jak płynąca rzeka tępi ostre kamienie znajdujące się w jej korycie. Księgi Starego Testamentu wyrosły z życia narodu izraelskiego i zawierają zapis mądrości tego ludu: jego tradycje, prawa, najważniejsze wydarzenia i przeżycia. Wszystkie te doświadczenia skupiają się na obecności Boga, który mocną ręką wyprowadził swój lud z niewoli do wolności. W ten sposób duża część ksiąg Starego Testamentu ma historyczny charakter; opisują one wydarzenia związane z przełomowym dla narodu izraelskiego wyjściem z niewoli w Egipcie. Jednak nie należy w nich szukać historii w takim sensie, jaki dziś wiążemy z tym słowem. Autorzy ksiąg biblijnych bardziej są zainteresowani sensem wydarzeń, aniżeli samymi wydarzeniami czy ich wiernym (historycznym) opisem. Co to znaczy? Jeśli ograniczymy się do wspomnianego wyjścia z Egiptu, to trzeba powiedzieć dwie rzeczy. Pierwsza, że samo to wydarzenie było historyczne w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Jednak jego opis – i to jest sprawa druga – nie jest suchym rejestrem faktów ułożonych według jakiegoś porządku, lecz ukazaniem znaczenia, jakie to wydarzenie miało dla narodu i każdego Izraelity. O tym zdarzeniu opowiadają w Starym Testamencie rozmaite księgi – zarówno historyczne, jak i prorockie czy mądrościowe. Wiele przepisów dotyczy obchodów świątecznych mających na celu upamiętnienie wyjścia z niewoli.
Przypominanie tego zdarzenia w trakcie corocznych uroczystości było nie tyle lekcją historii, co uczeniem o Bogu, który jest sensem historii. W Księdze Wyjścia mamy następujące pouczenie związane z celebracją święta Paschy: „Gdy cię syn zapyta w przyszłości: co oznacza ten zwyczaj? – odpowiesz mu: Jahwe ręką mocną wywiódł nas z Egiptu, z domu niewoli” (13,14). Słowa Boga docierały do narodu nie tylko poprzez wydarzenia, ale także przez słowa proroków, którzy przemawiali w Jego imieniu (okres proroków trwał od króla Dawida do czasów po wygnaniu). Wbrew potocznym skojarzeniom prorocy rzadko przepowiadali przyszłość. Znacznie więcej mówili o czasie im współczesnym, interpretując wydarzenia wedle Bożego punktu widzenia. Podkreślenie tego momentu jest ważne. Nie można dobrze zrozumieć proroków w oderwaniu od wydarzeń, w których oni uczestniczyli. Izajasz, Jeremiasz czy Ezechiel – żeby wymienić tylko największych proroków Izraela – nie wygłaszali swoich mów do semitów z początku trzeciego tysiąclecia, lecz do Izraelitów VII-VI wieku przed Chrystusem. Owszem, ich słowa mają uniwersalne znaczenie, odnoszą się również do współczesnych Polaków, lecz w celu odczytania tego sensu musimy poznać sens zamierzony (chciany) przez konkretnego proroka. Jaki wniosek wynika z tego, co dotychczas powiedzieliśmy? Przede wszystkim ten, że Pismo Święte jako zbiór wielu ksiąg zawierających rozmaite podania i tradycje, wymaga interpretacji. Zastosowane różne rodzaje literackie (a w Biblii mamy szeroki wybór gatunków od opowiadań historycznych przez teksty prawnicze aż do narracji symbolicznych takich jak: przypowieść, hymn, pieśń, porównanie, przenośnia czy nawet bajka) wymagają odmiennego odczytania. Większość zasad czytania jest oczywista, ale niektóre wymagają określonego przygotowania.

Ks. Stanisław Wszołek

"Matczyne Królestwo" - Miesięcznik Parafii Macierzyństwa NMP w Dziekanowicach
- Nr 1 (146) 2006 r.




Odwiedzona przez Ciebie strona internetowa korzysta z tzw. cookie. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Zamknij komunikat.